ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Γιώργος
Ο «αυτοκρατορικός» ελληνισµός και η Κύπρος: Από τον 19ο στον 20ο αιώνα.
Περίληψη
Στην διάρκεια του 19ου αιώνα η ελληνική παρουσία, µε βάσεις στο παρελθόν αλλά και τροφοδοτούµενη από έντονα µεταναστευτικά ρεύµατα, απλώθηκε σε ευρύτερους χώρους της ανατολικής Μεσογείου, των Βαλκανίων, της Ρωσίας και κυρίως της Μικράς Ασίας. Η εξάπλωση αυτή είχε έναν κοινό παρονοµαστή: πραγµατοποιήθηκε σε αυτοκρατορικούς χώρους, ζώνες δηλαδή που βρίσκονταν στην επικράτεια αυτοκρατοριών – της Οθωµανικής πρώτιστα, µε το παράρτηµά της στην Αίγυπτο, της Ρωσικής και, σε µικρότερο βαθµό, της Αυστριακής.
Στη βάση ετούτης της µαζικής µετακίνησης ελληνικών πληθυσµών βρίσκεται µια διπλή πρώϊµη «απελευθέρωση», προϊόν, εν µέρει, της Ελληνικής Επανάστασης. Στην Ελλάδα δεν υπήρξε αριστοκρατία βασισµένη στην έγγειο ιδιοκτησία µε κύρια πηγή πλουτισµού την γαιοπρόσοδο. Συνακόλουθα, στην µικρή Ελλάδα δεν υπήρξε δουλοπαροικία ή άλλη δέσµευση των αγροτικών πληθυσµών µε την γη. Ο µικρός κλήρος µάλλον έδιωχνε παρά συγκρατούσε όσους επιχειρούσαν να ζήσουν από αυτόν.
Οι δυνατότητες των Ελλήνων έρχονταν σε αντίθεση µε την κοινωνική συγκρότηση του γειτονικού αυτοκρατορικού χώρου. Η γαιοπρόσοδος των αριστοκρατών και η δουλοπαροικία των φτωχών δέσµευε τις τοπικές κοινωνίες µε την γη ακόµα και όταν το προϊόν της τελευταίας τροφοδοτούσε την εµπορευµατοποίηση σε όφελος του δυτικού καπιταλισµού (καπνός, βαµβάκι κλπ.). Στο κενό που εµφανιζόταν ανάµεσα σε αυτήν την δουλεία και τις ραγδαία εξελισσόµενες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής αναπτύχθηκε ο ελληνικός καπιταλισµός, αυτοτελής ή βασισµένος στην διείσδυση του δυτικού κεφαλαίου, καθιστώντας, σε σηµαντικό µέρος του 19ου αιώνα, τον ελληνισµό κεντρικό παράγοντα στην Ανατολή. Μια κατάσταση που διατηρήθηκε ως τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Η Κύπρος δεν υπήρξε µέρος του γενικότερου αυτού σχήµατος. Πέρα από τον αναχρονιστικό γεωργικό της χαρακτήρα η κύρια αιτία µπορεί ίσως να ανιχνευθεί στην παντοδυναµία -οικονοµική, πολιτική και πνευµατική- της τοπικής Εκκλησίας η οποία, σε µεγάλο βαθµό αποτελούσε ένα είδος αριστοκρατίας που συντηρούσε την εξάρτηση από την γη και την καθήλωση σε δεσµευτικά σχήµατα. Η ένταξη του νησιού στον βρετανικό αποικιακό χώρο, παγίωσε µάλλον παρά απελευθέρωσε την κοινωνία του νησιού από πατροπαράδοτες καταστάσεις.
Η πορεία του Κυπριακού ελληνισµού δεν υπήρξε παράλληλη µε την αντίστοιχη του «αυτοκρατορικού» ελληνισµού και τις καπιταλιστικές του επιδόσεις.